Szanowna Redakcjo. Za Waszym pośrednictwem pragnę przedstawić informacje dotyczące miejscowości Kozaki. Kozaki (deutsch Kosacken – 1785r., Kosaken, 1938/45 Rappenhöh).
Kozaki – osada popegeerowska, w środkowej części gminy Gołdap. Kozaki znajdują się w północno–wschodniej części Warmii i Mazur, u stóp Wzgórz Szeskich (Seesker Höhe), na południowy wschód od miasta Gołdap i na zachód od 268 metrowej Zamecznej Góry (w literaturze niemieckiej nazywanej „Wispenberg”) leżącej we wsi Kolniszki.
Koło miejscowości Kozaki przebiega droga krajowa nr 65 [(dawniej Reichsstraße 132) obecnie – droga krajowa o długości ok. 224 km, leżąca na obszarze województw warmińsko-mazurskiego i podlaskiego. Trasa ta łączy Gołdap na granicy z Rosją (obwód kaliningradzki) z Bobrownikami na granicy z Białorusią przez Ełk, Grajewo i Białystok].
Przed wojną Kozaki składały się ze wsi i majątku (Gut Kosaken). W Kozakach w 1857 roku mieszkały 242 osoby, w 1867 roku mieszkały 233 osoby, w 1885 roku mieszkały 172 osoby, w 1905 roku mieszkało 155 osób, w 1910 roku mieszkało 250 osób, z czego 106 osób mieszkało w majątku a 144 osoby mieszkały we wsi. W 1933 roku liczba ludności wynosiła 279 osób a w 1939 roku wynosiła 270 osób.
Miejscowość Kozaki (pow. gołdapski) założona została przed najazdem tatarskim, jej nazwa oznacza raczej staropolskie „zuch, awanturnik, śmiałek”, a nie pochodzi od określenia mieszkańców Ukrainy, natomiast miejscowość Tatary (pow. gołdapski) rzeczywiście pojawiła się po 1657 roku, wywodzi się ją od osadzonych tam jeńców tatarskich.
Plan założenia sprzed 1945 roku
Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. T. 4, Warszawa: nakł. Filipa Sulimierskiego i Władysława Walewskiego druk „Wieku” Nowy Świat nr 59, 1883 podaje: „Kosaki, niem Kosacken, wieś pow. gołdapski, stacyja pocztowa Gołdap. Wieś dawniejszy powiat węgoborski na Mazurach pruskich, od dawna przez osadników polskich zajęta, istniała r. 1633. Miedzy innymi posiadali tę wieś Chlebowscy z Wybranowa, którzy mieli też dobra Okowiznę.”
Kozaki powstały na 62 włókach lasu, które w 1563 roku książe Albrecht podarował Michałowi von Hirschowi; na 40 włókach zostały założone Kozaki, na 22 Błędowo (Blandau). W 1581 roku Kozaki (Hirschen) były wymienione jako wieś czynszowa. W 1605 roku obie wsie wróciły do skarbu książęcego (Hirsch zmarł bezpotomnie). W 1606 roku nowy przywilej na prawie magdeburskim otrzymał kanclerz Christoph von Rappe, który następnie sprzedał Kozaki Jerzemu Gabrielowi von Marquardtowi. Od 1648 roku dobra przechodziły z rąk do rąk. W połowie XVIII wieku mieli dobra Bronikowscy i Chlebowscy.
Właścicielem majątku przed 1871 rokiem był Koch. Jego majątek miał powierzchnię 1502 mórg w tym 37 mórg pod wodą. W majątku była gorzelnia.
W 1878 roku właścicielem majątku o powierzchni 929 hektarów w tym 9 ha pod wodą był Franz Koch.
W 1906 roku właścicielem majątku o powierzchni 385,11 ha był Albert Kroll. W majątku działała mleczarnia i cegielnia.
Właścicielem (1921 r.) majątku o wielkości 389 hektarów w tym 7 pod wodą był Albert Kroll (od 7 stycznia 1920 roku do 5 marca 1928 roku naczelnik urzędu gminy w Górnem). Dochód netto z tego majątku na podatek lokalny wynosił 1800 M. W majątku hodowano 48 koni, 230 sztuk bydła, 100 świń.
Właścicielem majątku o powierzchni 385 hektarów w tym 2,5 hektara pod wodą w 1932 roku był skarb państwa. W majątku była cegielnia. W majątku hodowano 36 koni, 56 sztuk bydła i 10 świń.
Lokalizacja zabudowań dworskich i cegielni
Widok obecny (stan – 2015 r.), za stawem znajdowały się zabudowania, obecnie po prawej stronie drogi znajduje się zaniedbany park.
Po wojnie powstał tu PGR w gminie Jabłońskie, później w gromadzie Górne. Po likwidacji PGR majątek przejęła spółka „Romi-Agro”.
Budynek (spichlerz) w Kozakach
Wieś poważnie ucierpiała podczas wielkiej epidemii dżumy na początku XVIII wieku. W 1709–1710 roku wymarli wszyscy mieszkańcy i miejscowość trzeba było ponownie zasiedlać.
Kozaki początkowo należały do parafii ewangelickiej w Gołdapi [W roku 1591 w związku ze zbudowaniem kościoła w Grabowie (1588) odebrano gołdapskiemu kościołowi miedzy innymi wsie Wronki i Pietrasze, ale dodano: Budny, Kolniszki, Kozaki i Skocze, o które toczono spór z parafią w Górnem], a następnie włączone zostały do parafii w Górnem.
Obecnie Kozaki należą do parafii pod wezwaniem św. Leona i św. Bonifacego. Na terenie parafii znajduje się kaplica filialna pod wezwaniem Józefa Miłosiernego w Kozakach. Utworzono ją w 1992 roku., a poświęcił ją biskup E. Samsel w 1995 roku. Budynek pochodzi z lat pięćdziesiątych XX wieku, gdzie wcześniej były pomieszczenia mieszkalne.
Na stronie: http://pruskihoryzont.blogspot.com/2012_05_16_archive.html podają, że w miejscowość Kozaki była miejscem związanym z ruchem ariańskim.
W drugiej połowie XVIII wieku w Kozakach utworzono szkołę.
W końcu XVI wieku starosta węgorzewski Daniel von Kunheim na granicy miasta Gołdapi w odległości od 2 do 6 km założył 7 (siedem) karczm, w tym jedną w miejscowości Kozaki.
A. Wakar w książce wydanej w 1971 roku napisał: „Z karczem tych zachowały się do czasów najnowszych zajazdy w Kozakach, Botkunach, Wronkach i Skoczach.”
W XVII wieku znajdował się tutaj młyn wodny.
Od 1874 roku wieś i majątek Kozaki należały do gminy Górne.
Obecnie Kozaki należą do gminy Gołdap i do sołectwa Kozaki, które obejmuje miejscowości: Kozaki, Jabramowo, Janowo, Tatary, Wrotkowo.
W Kozakach występuje duże skupisko barszczu Sosnowskiego [(Heracleum sosnowskyi Manden.) – gatunek rośliny zielnej z rodziny selerowatych] szczególnie przy drodze Gołdap – Wrotkowo. Jego wysokość w niektórych miejscach (latem 2015 roku) przekraczała 3 m, a powierzchnia, którą zajmował wynosiła tak na oko około 300 m², czyli była to powierzchnia działki na ogródkach działkowych.
Barszcz Sosnowskiego nazywany „zemstą Stalina” (ros. месть Сталина)
Zemsta Stalina” (ros. месть Сталина) przy drodze do Wrotkowa
Z poważaniem Jan Modzalewski
