Jednym z niedocenionych zabytków powiatu gołdapskiego jest Kanał Brożajcki – łączący część wód Gołdapy z Węgorapą, przeprowadzony przez malowniczą dolinę pośród Lasów Skaliskich. Kanał należy do najstarszych zabytków tej okolicy.
Na terenie Niecki Skaliskiej Gołdapa uchodzi do Węgorapy w Jurguciach, w pobliżu Ołownika, około 10 km na północny zachód od Miczuł. W tym miejscu rozpoczyna się 7,5-kilometrowa nitka Kanału Brożajckiego, która prowadzi część wód Gołdapy na północ, do dawnej miejscowości Brożajcie koło Mieduniszek Wielkich. Tam kanał łączy się z Węgorapą.
Brożajcie to dawna wieś, a następnie folwark należący do majątku Mieduniszki Wielkie (do 1945 roku w powiecie darkiejmskim). Od 1949 roku funkcjonowało tu państwowe gospodarstwo rolne. Obecnie nie ma już w tym miejscu zabudowy.
W tych okolicach prowadzono już w wieku XVIII intensywne prace nad regulacją stosunków wodnych. Kanał 1726 roku zaprojektował Bogdan Suchodolec, przedsięwzięcie zrealizowano w 1733. Max Toeppen pisał w, wydanej w 1870 roku, Historii Mazur: „W 1733 roku wykopano kanał spławny od wsi Miczuły nad rzeką Gołdapą, biegnący prosto na północ przez Skaliski Bór do posiadłości Brożajcie nad Węgorapą (…). (…) W latach 1824 – 1826, wydając z kasy państwowej 44 859 talarów na nowo przekopano zupełnie zapuszczony kanał rzeczny, biegnący z Miczuł nad Gołdapą do Brożajci nad Węgorapą.
Przy wypływie z Gołdapy zaopatrzono go także w śluzę, aby w ten sposób odwodnić okoliczne łąki i ochronić przed powodziami podczas dżdżystych lat (…).
(…) W latach 1844 – 1850 (w królewski Borze Skaliskim) wycięto i nawodniono zachodni obszar tego lasu. Ze starego, na nowo przekopanego w latach 1824 – 1826 kanału rzecznego z Miczuł nad Gołdapą do Brożajci nad Węgorapą poprowadzono teraz nowy odcinek na południe obok jeziora Minta, osuszonego już latem 1845 roku. Na zachód od tego zbiornika kanał rozwidla się na dwie odnogi, które nawadniają leżący przed nimi, lekko opadający teren. Na inwestycję tę wydano 137 200 talarów.
Cała meliorowana powierzchnia obejmuje 3528 mórg, z czego 1771 stanowią łąki, 726 – łąki nawadniane dzięki spiętrzeniu płynących wód, 342 grunty uprawne, 299 pastwiska etc. Przeciętnie w latach 1849 – 1858 uzyskiwano rocznie 23 248 centnarów siana oraz dochód brutto w wysokości 7 759 talarów.”
Ciekawym świadectwem sztuki inżynierskiej są zachowane na Kanale Brożajckim urządzenia hydrotechniczne. Można między innymi obejrzeć zabytkową śluzę, w pobliżu Mieduniszek Wielkich, gdzie meandrująca rzeka tworzy tak zwaną Wielką Pętlę Węgorapy.
Źródło: J. Słoma, Pramida w Rapie i pruskie Ateny, Gołdap 2020.
