O Kumieciach pisaliśmy na naszym portalu przynajmniej trzykrotnie, między innymi w kontekście znajdujących się w tym lesie umocnień oraz śladów po torach kolejowych. Kumiecie nadal należą w Gołdapi do najbardziej tajemniczych miejsc. Tym razem prezentujemy fragment tekstu gołdapianki prof. Krystyny Szcześniak dotyczący nazwy lasku. Tekst zamieszczony został w monografii wsi Grabowo.
[…] „Jest też pewna grupa nazw rejestrująca stare, często archaiczne leksemy lub takie rdzenie, które na innym obszarze mogą mieć zupełnie inne znaczenia, jak np. jeglaska, biel, chojniak lub formy: lasanek, kociołuszek. Są to kolejno
Nazwy obiektów fizjograficznych wskazujące poprzez swój kształt na tego, kto je tworzył
Do takich onimów należy np. Kumiecki Chojniak. Na przestrzeni wieków ten niewielki lasek przy nieistniejącej już wsi Kumiecie (dziś na miejscu, gdzie się owa osada znajdowała, często rozpoczyna się lub kończy narciarski „Bieg Jaćwingów”) zmieniał swą nazwę kilkakrotnie. Jeden z najbardziej zasłużonych badaczy toponimii mazurskiej – G. Leyding – Mielecki[1] podaje, że jest to las na zachód od Jeziora Gołdapskiego, na określenie którego miejscowa ludność używa nazw: las na Kumieciach, Kumiecki Lasek. Źródła, wynotowane przez wspomnianego badacza nazewnictwa Mazur[2], podają dodatkowo nazwy: Hermeshofer Fichten (1934) i Gross Kummetscher Fichten (do roku 1934). Początkowy człon nazwy jest przeniesiony z nazwy osady i w czasie tzw. chrztów hitlerowskich nazw tego obszaru, mających na celu potwierdzenie do nich praw narodu niemieckiego – zmieniono go tak, jak zmianie uległa nazwa osady: Kummetschen Gross na Hermeshof.
Zarówno sposób germanizacji, jak i późniejsza slawizacja nazwy lasku świadczy o nieznajomości jej źródłosłowu. W nazwie osady zawarto bowiem pruskie kume ‘las’[3], zatem etymologia nazwy brzmiałaby przy uwzględnieniu, że od XIII wieku[4] leksem ten znaczył tyle, co ‘skupisko drzew’] – ‘leśny chojniak’. To samo źródło podaje, że pierwotnie na określenie skupiska sosny używano określenia bór[5], stąd nazwę Lasy Boreckie można byłoby etymologizować jako ‘skupisko drzew sosnowych’, gdyby nie to, że leksem chojnik, chojniak (zdaniem autorów haseł Słownika etymologicznego nazw miejscowości Polski[6]) i jemu podobne, typu: choina, chojna, chojny– mają obok znaczenia: ‘las sosnowy’[7] i ‘młody las sosnowy’[8], także – ‘młody las iglasty’[9] W tej samej pracy mamy również informację, że choja to ‘jodła’ (co ciekawe, jest to w odniesieniu do osady Chojnice w Bydgoskiem, leżącej poza naturalnym zasięgiem jodły), zaś ap. chojny, znaczy ‘jodłowy’, ale tu dodatkowo dano odnośnik: por. też chojna -‘sosna’. Sprawę, w odniesieniu do interesującej nas nazwy Kumiecki Chojniak, komplikuje dodatkowo nazwa niemiecka, zawierająca zamiast określenia chojniak – Fichten (niemieckie Fichte to dla odmiany nie sosna, która w tym języku nosi nazwę Foehre, Kiefer, ani też jodła – nm. Tanne, ale świerk).
Gdy dzisiaj obejrzymy ten teren, w którym znajdują się ruiny pozostałe po niemieckiej kwaterze głównej Naczelnego Dowództwa Wojsk Lotniczych, zbudowanej w latach czterdziestych XX wieku[10], z których część zagospodarowano w czasach Edwarda Gierka na Ośrodek Wypoczynkowy Pracowników Prasy, Radia i Telewizji, a w okresie stanu wojennego wykorzystano go na miejsce internowania kobiet z całej Polski, z dużym zaskoczeniem zauważymy, że mieści się on wśród wyjątkowo dorodnych świerków a nie sosen, czy jodeł (te ostatnie nie są tu w ogóle spotykane z nasadzeń naturalnych, gdyż granica ich zasięgu kończy się wszak na południu Polski).
Zatem nazwa Kumiecki Chojniak znaczyłaby w czasach jej powstania tyle, co ‘lasek świerkowy, znajdujący się w pobliżu wsi Kumiecie’, co oznaczałoby, że Mazurzy, mieszkający na tym obszarze, nazywali chojną, choinką – świerki, a nie sosny. Do dziś, gdy ktoś mówi: „idę do lasu po choinkę”, ma raczej na myśli – świerk, a nie sosnę[11] czy jodełkę. […]
Szlak Gołdap-Stadion – Kumiecie: prawdopodobnie okres przed 1900 rokiem; widok z lotu ptaka od południowej strony na północną i centralną część jeziora Gołdap oraz na teren przebiegu przyszłego szlaku kolejowego; na pierwszym planie była wieś Kumiecie Wielkie (źródło: Goldap in Ostpreussen, Kommissionsverlag Gerhard Rautenberg, Leer / Niemcy 1992, str. 319, poz. 2).
Stacja Kumiecie: 19.08.1943; pociąg specjalny „Pommern-I” przy charakterystycznym, drewnianym peronie stacji; w dali widoczny maszt z flagą opuszczoną do połowy z powodu śmierci gen. Hansa Jeschonka (fot.: Eitel Lange).
Autorem opisów zdjęć jest Paweł Tryk
[1] G. Leyding – Mielecki, Słownik nazw miejscowych okręgu mazurskiego. Część II. Nazwy fizjograficzne (zlokalizowane), Poznań 1959. Zob. zapis w powiecie gołdapskim pod numerem 29.
[2] G. Leyding – Mielecki, op. cit., zob. zapis w powiecie gołdapskim pod numerem 43.
[3] G. Gerullis, Die altpreussischen Ortsnamen, Berlin 1922, s. 76.
[4] F. Sławski, Słownik etymologiczny języka polskiego, t. I-V (A-Łżywy), Kraków 1952 – 1982. Zob. tom I, s.40.
[5] F. Sławski przywołuje tu czeskie bor ‘sosna’ i ros. bor ‘wielki, gęsty las sosnowy’.
[6] Nazwy miejscowe Polski. Historia. Pochodzenie. Zmiany. Pod red. K. Rymuta, t. II, Kraków 1997, s. 59-66.
[7] S. Rospond, Słownik nazw geograficznych Polski Zachodniej i Północnej. Według uchwał Komisji Ustalania Nazw Miejscowości, Wrocław 1951, t.II, s.59 i 63.
[8] Ibidem.
[9] S. Rospond, op. cit., t.II, s. 61.
[10] O przyczynie umieszczenia jej w tym najbardziej wysuniętym skrawku Puszczy Rominckiej historycy mówią krótko: prawdopodobnie zadecydowała niewielka odległość (15km) od Jagdhaus Rominten, gdzie w tzw. Domku Myśliwskim stacjonował dowódca Luftwaffe – Hermann Goering, a nie bez znaczenia było również to, że ośrodek, w którym znajdowała się nawet oddzielna stacja kolejowa, leżał ukryty w gąszczu lasów świerkowych.
[11] Aczkolwiek na wystawie Choinki polskie, która znajdowała się w gdańskim Muzeum Etnograficznym (do 26 stycznia roku 2012), wśród udekorowanych drzewek świątecznych (o wystroju regionalnym) znalazły się również sosny, a sama widziałam takież drzewka sprzedawane przed Bożym Narodzeniem w Dreźnie i Berlinie.
Prawa autorskie zastrzeżone.
