Historia: Jan Modzalewski o Niedrzwicy

Niedrzwica, niem. Niederwitz (Stare nazwy miejscowości Niederwik – nazwa przed 1590 rokiem; Meschkruppen – zmiana nazwy po 1584 roku) – wieś w Polsce położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie gołdapskim, w gminie Gołdap, w północnej części Polski, blisko granicy z Obwodem Kaliningradzkim w Rosji. Leży około 4 kilometrów na północny-zachód od Gołdapi i 131 km na północny-wschód od stolicy regionu Olsztyna.

Przed 1945 obszar ten był częścią Niemiec (Prusy Wschodnie). W latach 1975-1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa suwalskiego. Obecnie Niedrzwica należy do sołectwa Bałupiany. W przeszłości był to majątek ziemski należący w XIX wieku do miasta Gołdap. Jeszcze przed I wojną światową była w nim gorzelnia.

Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, Tom VII podaje: Niederwitz (niem.), dobra, pow. gołdapski, st. p. Gołdap’.

Na północny zachód od Gołdapi rozciągał się las miejski. Był on w złym stanie i nie dostarczał drewna budulcowego, lecz tylko opałowe. W 1770 roku generał Lossow wybudował na czterech włókach lasu należące do miasta dobra Niedrzwica (Niederwitz).

Toeppen w „Historii Mazur” napisał: Pułkownik von Lossow awansował do rangi generała lejtnanta. Jak zadomowił się on w Gołdapi, najlepiej widać z zagospodarowania przez niego majątku Niedrzwica (Niederwitz), założonego obok lasu miejskiego na 4 włókach miejskich.

Z kolei Kazimierz Rymut, ‎Nazwy miejscowe Polski: Mą-N, Instytut Języka Polskiego (Polska Akademia Nauk) – 2007 napisał: „Miejscowość istniała juz w 1779 r. i została założona obok lasu miejskiego Gołdapi przez pułkownika von Lossowa. ”

Portret v. Lossowa
Manfred Kuehn, Kant: A Biography, Cambridge University Press 2001 napisał: Lossow zaprosił Kanta do Gołdapi, ale również poprosił go, aby przywiózł mu lunetę i okulary. Lossow cenił rady Kanta dotyczące obsadzenia stanowisk pastorów polowych.

Immanuel Kant

Kant zmarł w swoim domu w Królewcu o godzinie 11 dwunastego lutego 1804 roku, w obecności siostry, siostrzeńca i swojego przyjaciela Krzysztofa Wasiańskiego. Ostatnie jego słowa brzmiały: „Es ist gut” (to jest dobre), wypowiedział je po chwili, w której Wasiański podał mu na łyżeczce odrobinę wina i słodzonej wody.

W latach 1748-1754 Kant kilkakrotnie wyjeżdżał z Królewca i podejmował pracę w charakterze guwernera m.in. w Judtschen w okolicach Gumbinnen i w Groß Arnsdorf. Pisząc o jego wyjazdach, czy też raczej wycieczkach poza Królewiec, nie można pominąć Gołdapi.
Podczas czterotygodniowej przerwy w wykładach, na przełomie grudnia i stycznia przypuszczalnie lat1765 i 1766 Kant przybył tu na zaproszenie dowódcy garnizonu wojskowego w Gołdapi, generała Daniela Friedricha von Lossow (1727–1783), który zasłużył się dla Prus w wojnie siedmioletniej. Warto tu wspomnieć, że jednak w latach 1778–1779 popadł w chwilową niełaskę króla, a to za sprawą stworzonej w 1762 roku formacji wojskowej zwanej bośniakami, która nie sprawdziła się w czasie wojny sukcesyjnej. Generał kwaterował w Gołdapi, czasem w swym majątku Kleszczewo (od 1938 roku niem. Kleszowen/Kleschauen, ros. Kutuzowo), być może odwiedzali wspólnie z Kantem oranżerię Lossowa w Niedrzwicy (niem. Niederwitz), położoną w pobliżu Gołdapi. Można, zatem założyć, że Kant, chociaż był gościem pruskiego generała, mógł rozmawiać z Mazurami i Litwinami, niektórzy z nich mówili po niemiecku. Wiadomo, że filozof nie unikał prostych ludzi.

Przypuszczalne trasy podróży Kanta. Źródło: Jerzy Sikorski, Janusz Jasiński; Mikołaj Kopernik, Immanuel Kant – Dwie najwybitniejsze postacie nauki na ziemiach niegdyś pruskich, Pracownia Wydawnicza „ElSet”, Olsztyn 2014.
Indiana Tribüne, Volume 26, Number 198, Indianapolis, Marion County, 13 April 1903 podaje, że kapitan v. Hatten z Królewca sprzedał dobra o powierzchni 1150 mórg w Niedrzwicy, położone w powiecie Gołdap, Wilhelmowi Jany z Damerau (Dąbrowa Chełmińska) za cenę 177500 marek.

W 1906 roku właścicielem majątku o powierzchni 285 ha był Wilhelm Jany. W majątku działała gorzelnia, kopalnia torfu oraz hodowano bydło, owce i świnie. Właścicielami majątku w 1921 roku byli Walter i Curt Krech. Majątek ich posiadał powierzchnię 347 hektarów w tym 1 hektar pod wodą. W majątku hodowano 61 koni, 193 sztuki bydła, 15 owiec i 60 świń. Dochód netto na podatek lokalny wynosił 1412 M.

Właścicielem majątku w 1932 roku był Wilhelm Krech (właściciel browaru w Gołdapi). Jego majątek posiadał powierzchnię 347 hektarów w tym 1 hektar pod wodą. W majątku hodowano 61 koni, 241 sztuk bydła w tym 64 krowy, 15 owiec i 180 świń. Produkowano też sery z mleka.

Plan założenia sprzed 1945 roku

Niedrzwica po wojnie (gmina Jabłońskie, później gromada Skocze) – majątek PNZ, w 1946 częściowo zagospodarowany (347 ha, była prowadzona hodowla świń i krów), od 1949 PGR w zespole Piękna Góra. Oddana do użytku na początku lat 50 gorzelnia była jedną z 12 w województwie białostockim (produkowała rocznie około 50 tysięcy litrów spirytusu). Po likwidacji PGR (1991 rok) majątek przejęła spółka „Romi–Agro”.

Po 1945 roku miejscowość nosiła nazwę Pawłówka. Krystyna Szcześniak w „Nazwy miejscowości byłych powiatów gołdapskiego i oleckiego, Gdańsk 1994r., str. 192” podaje: „Miejscowość i osada Niedrzwica nosiła nazwę Pawłówka. Znali ją nawet urzędnicy Gołdapi; listy wysyłane do Pawłówki w powiecie suwalskim, (jeśli nie zawierały tego ostatniego określenia), wędrowały do Niedrzwicy i wracały z dopiskiem: adresat nieznany. Z czasem obok wspomnianej stosowano nazwę: Niedźwiedzica, którą do dziś można w Gołdapi i okolicach usłyszeć. Zapis Niedrzwica w 1949 roku należy uznać za błędny. ”

Zespoły i obiekty wpisane do rejestru zabytków w miejscowości Niedrzwica, to między innymi:
– gorzelnia w zespole podworskim, okres międzywojenny (B-471/1949);
– park, XIX/XX w. (B-380/1949);
– cmentarz ewangelicki, XIX w. (A-88/1949);
– cmentarz ewangelicki, XIX w. (A-89/1949) ;
stanowisko nr 1, osada (?); okres wpływów rzymskich, wczesny okres wędrówek ludów(B-381/1949).

W okolicy wsi Niedrzwica występują ogromne złoża błota borowinowego.

Jan Modzalewski