Trudny powrót

Goldap 1944 0003bPrezentujemy artykuł, który zamieszczony był na łamach tygodnika Krajobrazy (nr 5 z 1985 r.). Znalazło się w nim sporo interesujących informacji o naszym mieście z okresu tuż po II wojnie światowej.

Trudny powrót

Wyzwolenie Warmii i Mazur przez Armię Radziecką odbywało się w dość długim okresie od 14 stycznia do 25 kwietnia 1945 r. W wyniku walk w miastach warmińskich i mazurskich uległo zniszczeniu około połowy substancji materialnej, niewiele niższy wskaźnik zniszczeń odnotowano na wsi. Sytuacją komplikowało i to, że wyzwolone ziemie okazały się prawie zupełną pustką. Tuż przed wyzwoleniem, władze hitlerowskie nakazały masową ewakuację całej ludności. Wyjeżdżała nie tylko ludność niemiecka, ale też Mazurzy i Warmiacy, którzy przez wiele lat walczyli o polskość tych ziem, o przetrwanie języka polskiego, o kulturową łączność z macierzą.

Jeszcze przed przystąpieniem do organizowania polskiej administracji na Warmii i Mazurach, zgodnie z umową z 26  lipca 1944 r. między PKWN i rządem radzieckim, stosunki między radzieckimi władzami wojskowymi a władzami  polskimi uregulowano w sposób następujący: „W strefie bezpośrednich działać wojennych władza najwyższa spoczywa w ręku Naczelnego Dowództwa Armii Radzieckiej. W momencie gdy wyzwolone terytorium Polski przestanie być terenem operacji wojennych, władzę nad nimi obejmie PKWN”.

Przebieg linii frontu na terytorium b. Prus Wschodnich był taki, że ziemie te aż do kwietnia 1945 r, były bezpośrednim zapleczem działań wojennych i w związku z tym władzę sprawowały komendantury wojenne.

Wobec tego, że Olsztyn nie był jeszcze wyzwolony, zadanie zorganizowania administracji publicznej na terenie tzw. okręgu mazurskiego oraz funkcję pełnomocnika Rządu RP powierzono, zastępczo ówczesnemu wojewodzie białostockiemu – dr. Jerzemu Sztachelskiemu.

Stąd też, z Białegostoku, już 3 lutego 1945 r. po raz pierwszy wyjechała grupa operacyjna do Gołdapi z zadaniem zorganizowania władzy polskiej w powiecie. Radziecki komendant wojenny odmówił jednak przekazania władzy przedstawicielom polskiej administracji cywilnej tłumacząc się brakiem odpowiednich instrukcji od swych władz zwierzchnich. W istocie chodziło a to, że nie do końca jeszcze został uściślony przebieg granicy państwowej między Polską i ZSRR na tym północnym odcinku. Rozstrzygnięcie nastąpiło na początku kwietnia i 11 kwietnia do Gołdapi przybył Piotr Lewandowski wraz z siedmioosobową grupą pracowników, mając za zadanie organizację władz i urzędów w powiecie. Jego następcami byli później Roman Gawroński, Tadeusz Guder i Bolesław Szymończyk.

Aby mieć nieco lepsze wyobrażenie a powojennym stanie gospodarki pow. gołdapskiego, przytoczmy wspomnienia przybyłego wraz z tą ośmioosobową grupą — Mikołaja Borowego.

„…Zdążaliśmy do Gołdapi niewielkim, starym samochodem. Pełen oczekiwania nastrój — jechaliśmy bowiem w nieznane — przekształcił się na granicy powiatu w ponure milczenie. Takiego bowiem ogromu zniszczeń nie spotkaliśmy na całej naszej trasie począwszy od Białegostoku. Zatarasowane porozbijanym sprzętem wojennym dragi i zerwane mosty nie dawały możliwości przedarcia się do miasta. Teren był gęsto usiany tablicami z napisem „ostrożnie miny”. W okolicy wsi Pogorzel skręciliśmy w pole, by dostać się do Gołdapi przez wieś Grabowo. Przez cały czas towarzyszył nam widok martwych ciał ludzi i zwierząt.

Samo miasto wyglądało jeszcze bardziej przerażająco okaleczone pociskami domy z wypalonymi oknami, na rynku gromady gruzów, żelastwa i papierów. Kilkoro ludzi snuło się w poszukiwaniu pożywienia i opału, albo po prostu szabrowało. Szybko stwierdziliśmy, że miejskie wodociągi i elektrownia są zepsute…”

Goldap 1944 0003c

14 czerwca 1945 r. komendantura radziecki przekazała władzę polskim przedstawicielom. W tym samym miesiącu powiaty: gołdapski, olecki i ełcki wyłączono z okręgu mazurskiego i włączono do województwa białostockiego.

Dziś, po tylu latach jakie upłynęły od tamtych wydarzeń, niezbędne jest wyjaśnienie dotyczące struktury władz na Ziemiach Zachodnich i Północnych.

Otóż pierwszymi organami polskiej administracji państwowej byli tzw. pełnomocnicy rządu Rzeczypospolitej Polskiej. Ich funkcje były tymczasowe. Pismo okólne ministra Ziem Odzyskanych z 15 kwietnia 1945 r. postulowało by w momencie, gdy ruchy osiedleńcze osiągną niezbędne nasilenie, pełnomocnicy stopniowo przekazywali swe dotychczasowe funkcje właściwym organom władzy i administracji państwowej, czyli radom narodowym i organom wykonawczym.

O ile jednak na tzw. „terenach starych” rady narodowe powstawały jeszcze przed powołaniem terenowych organów administracji państwowej lub równocześnie z nimi, jeśli organizatorska rola w procesie powstawania rad narodowych przypadła działającej jeszcze w czasie okupacji Polskiej Partii Robotniczej, to na Ziemiach Odzyskanych takiej sytuacji nie było.

Wielowiekowa niewola i antypolska polityka niemiecka rozbiły ludność polską i społeczna baza do tworzenia organów przedstawicielskich nie istniała. Dlatego też, konieczność kierowania akcją osiedleńczą oraz roztoczenie opieki nad opuszczonym mieniem spowodowały, że najpierw utworzony został aparat administracyjny a dopiero później organa przedstawicielskie, czyli rady narodowe.

W maju 1945 r. na terenie pow. gołdapskiego mieszkało zaledwie 800 osób, ale przy wydatnej pomocy władz politycznych i administracyjnych woj. białostockiego, zaczęli napływać osadnicy wojskowi, repatrianci oraz mieszkańcy sąsiednich powiatów — suwalskiego i augustowskiego. We wrześniu tegoż roku powiat zamieszkiwało już 1253 Polaków, 74 osoby pochodzenia mazurskiego (tzw. autochtoni) oraz 889 Niemców.

Wraz z przybyciem pierwszych osadników wojskowych wzrosła możliwość tworzenia komórek organizacji politycznych. Nie bez znaczenia też był fakt przybycia w kwietniu 1945 r. aktywistów PPR, którzy znaleźli zatrudnienie w administracji publicznej, Milicji Obywatelskiej i Urzędzie Bezpieczeństwa Publicznego.

W dniu 10 sierpnia tego roku odbyło się zebranie komórki PPR, na którym omówiono sprawę powołania komitetu powiatowego partii w Gołdapi. We wrześniu 1945 r. dokonano podziału powiatu gołdapskiego na gminy. Da organizowania władz gminnych starosta powiatowy oddelegował w teren swoich pracowników mianując ich komisarycznymi wójtami.

Ponieważ najliczniejszą wówczas organizacją polityczną w powiecie było Stronnictwo Ludowe (ponad 158 członków), jego członkowie byli najczęściej mianowani komisarycznymi wójtami.

W pierwszych dniach sierpnia rozpoczął urzędowanie wójt gminy Grabowo. Jego praca organizatorska oraz pomoc aktywu SL umożliwiła powołanie gminnej rady narodowej. W podobny sposób ukonstytuowały się rady narodowe w Jabłońskich i Dubeninkach.

22 września 1945 r. objął urzędowanie pierwszy burmistrz Gołdapi — Polak mazurskiego pochodzenia.  22 września ukonstytuowała się miejska rada narodowa. W jej skład weszło 12 osób.

Na podstawie dostępnych dokumentów nie można ustalić składu partyjnego ówczesnych rad narodowych w powiecie gołdapskim. Można natomiast z dużym prawdopodobieństwem twierdzić, że w pierwszych latach po wyzwoleniu w organizacji i działaniu gminnych rad narodowych przodowało Stronnictwo Ludowe. Polska Partia Robotnicza skupiała zaś swą uwagę na organizowaniu miejskiej rady narodowej i powiatowej rady narodowej. Ta ostatnia ukonstytuowała się w Gołdapi 29 listopada 1945 r. W jej skład weszło 22 przedstawicieli partii politycznych, organizacji społecznych i gospodarczych.

Tak oto kończył się pierwszy, najtrudniejszy okres przywracania Ziemi Gołdapskiej Macierzy.

ROMAN SZPALA

Powiązane artykuły

2 komentarzy do “Trudny powrót

  1. Zbigniew

    „14 czerwca 1941 r. komendantura radziecki przekazała władzę polskim przedstawicielom. W tym samym miesiącu powiaty: gołdapski, olecki i ełcki wyłączono z okręgu mazurskiego i włączono do województwa białostockiego.”

    Na pewno w 1941?

    Nikt jeszcze nie głosował.
    Please wait...
  2. Oczywiście 1945 (niedoskonałości OCR).

    Nikt jeszcze nie głosował.
    Please wait...