Kolejne cenne archiwalia podarował działowi zbiorów specjalnych Biblioteki Publicznej, mieszkający w Suwałkach gołdapianin Lech Iwanowski. Tym razem są to dwie oryginalne mapy powiatu gołdapskiego – jedna z 1949 roku, druga z 1966.
Obie wydane przez ówczesny wydział geodezji i kartografii w Białymstoku. Wiele ciekawostek zawiera starsza mapa, choćby tę, że powiat gołdapski składał się w 1949 roku z pięciu gmin – Dubeninki, Gołdap, Grabowo, Górne, Jabłonskie.
Co ciekawe nazwy gmin nie zawsze nawiązywały do miejscowości, w których mieściły się ich siedziby. Dotyczy to gminy jabłońskie z siedzibą w Skoczach (na mapie są to Skoczki) i gminy Górne z siedzibą w Pogorzeli.
Gmina Jabłońskie otaczała z dwóch stron gminę Gołdap, czyli od Rożyńska Małego (na Rożyńsku Małym kończył się od zachodu ówczesny powiat) po okolice Jurkiszek od wschodu.
Od południowego wschodu powiat obejmował dodatkowo Puszczę Borecką z Czerwonym Dworem.
Kolejną ciekawostką są nazwy miejscowości naniesione na mapę dziś nie będące w większości w użytku. W gminie Jabłońskie są to m.in.: Bale, Karcze, Suche, Wiłkacze (obecnie Wiłkajcie), wspomniane Skoczki, Bezmorgi, Zaścianek, Czerwone, Szymonowo i Flosty (obecnie Włosty).
W gminie Dubeninki – Jagiellonów, Błądzie Małe i Hajnówek. W gminie Górne – Prochy i Młyniki. Bliżej Gołdapi – Żuczki (Suczki) i Tatarki (obecnie Tatary).
Niektórzy z internatów pewnie pamiętają mapę Gołdapi i okolic sporządzoną tuż po wojnie, gdzie zamiast nazwy Gołdap była – Gołąb Mazurski.
Co ciekawe na tej mapie powiatu gołdapskiego na północ od granicy, w miejscu gdzie znajduje się obwód kaliningradzki, napisano LSRR, czyli… Litewska Socjalistyczna Republika Radziecka.
To jeszcze nie wszystkie podziały administracyjne powiatu gołdapskiego w okresie PRL.
W latach 1955 – 1957 w miejsce zlikwidowanych gmin utworzono tzw.Gromadzkie Rady Narodowe,których Prezydia miały siedziby w następujących miejscowościach :
1. Banie Mazurskie 6, Lisy
2. Czarne ob.gmina Filipów 7. Nasuty
3. Dubeninki 8. Pluszkiejmy
4. Górna 9. Przerośl obecnie gm.Przerośl
5.Grabowo 10. Rogale
11.Skocze 12. Zabin 13. Zytkiejmy
Z powyższego wynika ,że w roku 1958 powiat gołdapski został pozbawiony kilku miejscowości z obecnych gmin Filipów i Przerośl.
CYTAT ; „Co ciekawe na tej mapie powiatu gołdapskiego na północ od granicy, w miejscu gdzie znajduje się obwód kaliningradzki, napisano LSRR, czyli… Litewska Socjalistyczna Republika Radziecka”
Słów kilka na temat granicy dzielącej Prusy Wschodniej:
Po wojnie nawet rząd lubelski chciał, by granicę w odebranych Niemcom Prusach Wschodnich wytyczyć na rzekach Pregole i Pissie. Ale Stalin narysował ją inaczej – przeciął na pół Mierzeję Wiślaną, a potem pociągnął prosto do granicy Litwy.
Wiosną 1944 r. brytyjskie MSZ oficjalnie poinformowało Polaków o sowieckich żądaniach, mowa była o Królewcu oraz takim terytorium, które gwarantowałoby Rosji kolejową łączność Królewca z Rygą. (…) Na północ od rzeki Pregoła, aż do obszaru kłajpedzkiego. Stalin tymczasem przyjmował m.in. ustalenia graniczne z całkowicie mu uległym i zdominowanym przez polskich komunistów Polskim Komitetem Wyzwolenia Narodowego – w art. 3 tajnego porozumienia z lipca 1944 r. mowa jest o granicy biegnącej od punktu zbiegu granic Polski, Litwy i Prus do Zatoki Gdańskiej, na północ od Gołdapi.
W lutym 1945 r. w Jałcie przywódcy Wielkiej Trójki zapisali ogólnikowo, że granica polsko-radziecka będzie przebiegać na południe od Królewca. Przynależność miasta była więc przesądzona, ale sam przebieg granicy jeszcze nie. W 1945 r. powolne Stalinowi władze Polski lubelskiej wciąż propagowały hasło o powrocie „nad Odrę, Nysę i Pregołę”. Granica w Prusach wzdłuż rzek Pregoły i Pissy wydawała się oczywista. Przebiegała ona od 30 do 40 km na północ od obecnej.
Prusy Wschodnie były pierwszą niemiecką prowincją, do której wkroczyli Sowieci. 22 stycznia 1945 r. zajęli Allenstein, czyli Olsztyn, 10 lutego Elbing (Elbląg), 9 kwietnia po wielotygodniowym oblężeniu padł Festung Königsberg, czyli twierdza Królewiec,w mieście przebywało do 15 tys. polskich robotników przymusowych, którzy długo byli przekonani, że Królewiec znajdzie się w granicach Polski. W kwietniu 1945 r. utworzyli oni radę miejską i zorganizowali Polską Straż Obywatelską.
W czerwcu 1945 r. stacjonujący w Bydgoszczy batalion 14. Dywizji Piechoty pomaszerował przez Grudziądz, Brodnicę, Ostródę i Braniewo do Królewca, rzekomo by wesprzeć wspomniane wyżej zręby polskiej administracji. Dopiero na rogatkach miasta zatrzymali ich sowieccy żołnierze.
Dokładna granica miała zostać wytyczona na konferencji w Poczdamie trwającej od 17 lipca do 2 sierpnia 1945 r. Tymczasem 1 sierpnia, czyli dzień przed zakończeniem konferencji, jej uczestnicy znowu zadowolili się ogólnikowym stwierdzeniem, że granica ma przebiegać 30 km na południe od Królewca.
Dopiero 16 sierpnia w Moskwie została zawarta ostateczna umowa polsko-radziecka. I to wówczas na załączonej mapie Stalin narysował granicę „od linijki” – biegła od miejscowości Piaski na Mierzei Wiślanej prosto na wschód, 7 km na północ od Braniewa i 4 km na północ od Gołdapi.
Od wiosny 1945 r. polska administracja zarządzała więc powiatami gierdawskim, darkiejmskim, świętomiejskim, a także północnymi częściami powiatów iławeckiego, bartoszyckiego i gołdapskiego.
Jesienią 1945 r. na polecenie Moskwy wojska radzieckie zaczęły akcję „prostowania” tej granicy.
Zorganizowana akcja przymusowego wysiedlania polskich osadników z zajętych już przez nich terenów Prus zaczęła się jesienią 1945 r. Utworzona spontanicznie polska administracja Królewca musiała oczywiście opuścić miasto. 4 września pełnomocnik rządu na okręg mazurski płk Jakub Prawin został powiadomiony, że władze ZSRR wydały staroście gierdawskiemu nakaz opuszczenia powiatu wraz z urzędnikami i polską ludnością. Oznaczało to przesunięcie granicy o 14 km na południe. W październiku komendant wojenny powiatu Pruska Iława, który wcześniej przekazał polskim władzom tereny na północ od miasta, poinformował je, że granica zostaje przesunięta o kilometr na południe od miasta. I całą Pruską Iławę (dziś Bagrationowsk) zabrał ZSRR, miasteczko Żytkiejmy pozbawiono wszystkich terenów rolnych.
Płk Prawin skarżył się Warszawie – od 13 września do 6 listopada, że Sowieci samowolnie przesunęli granicę w pięciu powiatach, cała linia kolejowa łącząca Elbląg ze wschodnią częścią prowincji została poszatkowana przez granicę. Odpowiedzi nie dostał.
Cały pas przygraniczny po polskiej stronie się wyludnił. Więcej mieszkańców pojawiło się tam dopiero w 1947 r., gdy w ramach akcji „Wisła” przesiedlono tam kilkanaście tysięcy Ukraińców z Bieszczad.
Wytyczanie ostatecznej granicy przez polsko-radziecką komisję delimitacyjną trwało jeszcze ponad dziesięć lat, ostateczną umowę zawarto 5 marca 1957 r. Przy okazji tzw. zasłupiania granicy Polacy starali się namawiać Rosjan do drobnych korekt korzystnych dla obu stron. Chodziło o poprzecinane granicą kilkukilometrowe odcinki dróg łączących sąsiadujące ze sobą wioski. Poza dwoma przypadkami odpowiedź brzmiała: niet.
A teraz wyjaśnienie dlaczego na mapie napisano LSRR, czyli… Litewska Socjalistyczna Republika Radziecka : W marcu 1946 r. władze radzieckie zaproponowały odstąpienie rejonu Królewca Litewskiej SRR. Prawdopodobnie był to jedynie zabieg propagandowy – ostatecznie stał się on częścią Rosyjskiej Federacyjnej SRR.
Dane pochodzą: Marek Wąs, Kreska Stalina, Ale historia 16/2013 (66), s. 12-13
O reformie przeprowadzonej w 1954 roku możemy przeczytać:
http://pbc.biaman.pl/Content/14547/Dziennik_Urz%C4%99dowy_WRN_1954.12.02_nr10.pdf