Historia: Kolej w powiecie gołdapskim w okresie II wojny światowej

Prezentujemy kolejny rozdział z książki Pawła Tryka „Gołdap po kolei”. Tym razem jest to tekst o kolei w powiecie gołdapskim podczas II wojny światowej. Książka jest na razie tylko w formie elektronicznej.

Kolej w powiecie gołdapskim w  okresie II wojny światowej

Po wybuchu II wojny światowej, w węźle kolejowym Gołdap, nie nastąpiły istotne zmiany w kursowaniu pociągów, szczególnie pasażerskich. Z bibliografii pochodzącej z tego okresu wynika, że kursowanie pociągów pasażerskich realizowano na wszystkich, czyli pięciu szlakach kolejowych, wychodzących z gołdapskiego węzła kolejowego. Średnio w ciągu doby kursowało 4-5 pociągów pasażerskich na każdym szlaku.

Przez większą część okresu wojny linie kolejowe węzła gołdapskiego były w zasadzie wolne od ataków partyzanckich. Gdy szlaki kolejowe, wiodące na front wschodni przez kompleksy leśne Podlasia, stały się zagrożone licznymi atakami partyzanckimi, to kursowanie większości transportów wojskowych zaczęto kierować na bezpieczne, w pewnym sensie, tereny Prus Wschodnich, w tym przez węzeł gołdapski.

W latach 1940-1941 zbudowano kompleks kwatery Szefa Sztabu Naczelnego Dowództwa Luftwaffe, gen. Hansa Jeschonka, której nadano kryptonim „Robinson”. Znajdował się on przy stacji kolejowej Kumiecie, położonej na szlaku Gołdap – Krasnolesie, na której to stacjonował specjalny pociąg („Sonderzug”), również noszący nazwę „Robinson”, będący w dyspozycji gen. Hansa Jeschonka. Z dniem 1 lutego 1943 roku, pociągowi temu zmieniono kryptonim na „Pommern-II” („Pomorze-II”).

Stacja Gołdap: okres II wojny światowej; żołnierze hitlerowscy na peronie oraz w pociągu odjeżdżającym do Czerniachowska / Insterburga (źródło: Goldap in Ostpreussen, Kommissionsverlag Gerhard Rautenberg, Leer / Niemcy 1992, str. 173, poz. 5);    [_225;   1116*733]

Natomiast Hermann Goering, marszałek Rzeszy oraz dowódca Luftwaffe, również miał do dyspozycji swój spec-pociąg. Nosił on kryptonim „Asien” („Azja”), a od 1 lutego 1943 roku „Pommern-I” („Pomorze-I”). Tenże pociąg, zwykle stacjonujący na stacji Eichkamp Ostpr., położonej w dzisiejszej wsi Jemielianowka, na szlaku kolejowym Żytkiejmy – Czistyje Prudy, składał się z dwóch części, a mianowicie z zasadniczego pociągu służbowego H. Goeringa oraz z tak zwanego przedpociągu („Vorzug”), poruszającego się – w celach bezpieczeństwa – tuż przed pociągiem właściwym. Tego typu system złożony z dwóch pociągów jest stosowany na całym świecie do dziś. W Polsce, nawet współczesnej, również obowiązuje taka zasada, zgodnie z instrukcją „Kostap”, dotyczącą wykonywania przewozów osób lub ładunków o znaczeniu specjalnym.

Stacja Kumiecie: 19.08.1943; pociąg specjalny „Pommern-I” lub „Pommern-II” przy charakterystycznym, drewnianym peronie stacji; w dali widoczny maszt z flagą opuszczoną do połowy z powodu śmierci gen. Hansa Jeschonka (fot.: Eitel Lange); [Zug-goring_05; 1200*903]

19 maja 1941 roku, ze względów militarnych, oddano do użytku nowo zbudowaną łącznicę kolejową, o długości 3,46 km, z Botkun do nowo utworzonego posterunku odgałęźnego Gołdap-Stadion, zlokalizowanego na szlaku kolejowym Gołdap – Kumiecie. Owa łącznica umożliwiała bezpośrednie, czyli bez zmiany kierunku jazdy na stacji w Gołdapi, kierowanie pociągów z Olecka, czy też z Pobłędzia w kierunku stacji Kumiecie, Krasnolesie, Czistyje Prudy, Eichkamp Ostpr. lub Niestierow.

Natomiast w 1943 roku, prawdopodobnie 5 października, oddano do eksploatacji tor bocznicowy do głazowisk w Bachanowie oraz Błaskowiźnie, położonych nad jeziorem Hańcza, odgałęziający się z tak zwanego kolana szlaku kolejowego Golubie – Pobłędzie. Bocznicę tę wykorzystywano do wywozu wyrobów kamiennych na budowy oraz rozbudowy między innymi kompleksów kwater niektórych bonzów III Rzeszy Niemieckiej, czy też różnych obiektów militarnych.

Regularny, to znaczy rozkładowy ruch pociągów na wszystkich, czyli na pięciu kierunkach wybiegających ze stacji kolejowej Gołdap, na pewno odbywał się do 22 października 1944 roku, czyli do pierwszej ofensywy wojsk radzieckich. Natomiast już nieregularny ruch pociągów, odbywał się prawdopodobnie do 13 stycznia 1945 roku, kiedy to ruszyła druga ofensywa wojsk radzieckich III Frontu Białoruskiego, które 23.01.1945 roku zajęły gołdapską część Prus Wschodnich.

Bilet na przejazd pociągiem z Gołdapi do Berlina, wystawiony 24.04.1944 roku (źródło: Goldap in Ostpreussen, Kommissionsverlag Gerhard Rautenberg, Leer / Niemcy 1992, str. 176, poz. 2);    [_230;   738*413]

Miasto Gołdap: 02.11.1944; widok z lotu ptaka na bombardowane miasto; u góry widoczna zachodnia część stacji kolejowej w Gołdapi (foto ze zbiorów Fundacji Rozwoju Regionu Gołdap);    [goldap02.11.44;   400*555]

Owe kilkukrotne oraz naprzemienne przejście przez gołdapski węzeł kolejowy wojsk niemieckich oraz radzieckich, niestety źle się skończyło dla stacji Gołdap, która w wyniku walk oraz bombardowań z przełomu 1944 oraz 1945, została zniszczona. Natomiast obiekty inżynierskie najbardziej znanego szlaku kolejowego regionu gołdapskiego, czyli szlaku Botkuny – Dubeninki – Pobłędzie – Żytkiejmy, szczególnie trzy pary potężnej wielkości mostów, w zasadzie wyszły bez szwanku.

Mosty w Stańczykach

Jan Paweł Tryk