Z naszego archiwum: Koleje… wąskotorowe w powiecie gołdapskim

Niżej prezentujemy kolejny fragment monumentalnego opracowania autorstwa Jana Pawła Tryka dotyczącego historii kolei w powiecie gołdapskim. Tekst mówi o kolejach… wąskotorowych.

Oprócz pokaźnej ilości normalnotorowych szlaków kolejowych, region gołdapski również posiadał niemałą ilość wąskotorowych szlaków kolejowych. Jak na razie, nie znana jest data zbudowania pierwszej z nich. Jedyna data, która jest znana jako pewna, to rok 1915, kiedy to na wschodnich rubieżach ówczesnego powiatu gołdapskiego oraz w jego północno-wschodnich okolicach, zbudowano dwie wąskotorowe linie kolejowe o prześwicie toru 600 mm, wchodząc nimi na okupowane tereny ówczesnej Rosji, a dzisiejszej Polski oraz Litwy.

Obie linie miały charakter wyłącznie gospodarczy, służąc do wywozu drewna z lasu, do normalnotorowych stacji przeładunkowych: Żytkiejmy oraz Niewskoje (położonej na szlaku kolejowym, łączącym stacje Czistyje Prudy i Niestierow). Pierwsza z tychże linii biegła na trasie Żytkiejmy – Wobały – Okliny – Bondziszki – Pobondzie – Rutka Tartak. Natomiast druga biegła na trasie Niewskoje – Wisztyniec – Grażyskaj.

Niestety, daty zakończenia eksploatacji oraz likwidacji obu wąskotorówek nie są znane. Pewne jest, iż wąskotorówka z Żytkiejm do Rutki Tartak przestała istnieć zaraz po zakończeniu I wojny światowej. Natomiast druga z wąskotorówek jeszcze istniała w okresie międzywojennym, choć na skróconej trasie z Niewskoje do Wisztyńca, gdyż dalsza jej część znalazła się na terenie Litwy.

W okolicy wsi Żytkiejmy istniała, prawdopodobnie w okresie międzywojennym, jeszcze jedna kolejka wąskotorowa, służąca do prac ziemnych przy budowie drogi kołowej, biegnącej między wsiami Żytkiejmy oraz Jakowlewka, leżącymi obecnie na terenie Obwodu Kaliningradzkiego Federacji Rosyjskiej.

Szlak drogi kołowej Żytkiejmy – Jakowlewka (prawdopodobnie okres międzywojenny) tor oraz wagoniki kolejki wąskotorowej, służącej do prac ziemnych przy budowie drogi kołowej między wsiami Żytkiejmy oraz Jakowlewka (źródło: Goldap in Ostpreussen, Kommissionsverlag Gerhard Rautenberg, Leer / Niemcy, str. 589, poz. 3)

W okresie międzywojennym, na terenie powiatu gołdapskiego, istniały tartaczne kolejki wąskotorowe. Niestety, ich ilość oraz lokalizacje są bardzo trudne do ustalenia. Na podstawie dostępnej literatury, wiadomym jest, iż takowe istniały na pewno w tartakach, znajdujących się we wsi Dunajek oraz w mieście Gołdap. Obecnie, kolejki wąskotorowe eksploatowane są w tartakach, położonych we wsi Boćwinka oraz w Gołdapi.

Miasto Gołdap: okres międzywojenny; gołdapski tartak, na pierwszym planie tor kolejki wąskotorowej oraz obrotnica wagoników, w dali z prawej widoczna wieża wodna ówczesnej, gołdapskiej parowozowni kolei państwowych (źródło: Goldap in Ostpreussen, Kommissionsverlag Gerhard Rautenberg, Leer / Niemcy, str. 280, poz. 2)

Wieś Dunajek: rok 1930; tor oraz wagonik kolejki wąskotorowej na tle hali tartaku (źródło: Goldap in Ostpreussen, Kommissionsverlag Gerhard Rautenberg, Leer / Niemcy, str. 445, poz. 5)

Miasto Gołdap: prawdopodobnie okres przełomu lat pięćdziesiątych i sześćdziesiątych XX wieku; z prawej widoczny tor kolejki wąskotorowej, znajdujący się w hali gołdapskiego tartaku (źródło: Gołda-pianie po 1945 roku, red.: Germaniuk R., Słapik M., Słoma J., wyd.: Urząd Miejski w Gołdapi, Gołdap 2009, str. 90, poz. 1)

Miasto Gołdap: lata sześćdziesiąte XX wieku; grupa pracowników, stojąca na torze kolejki wąskotorowej przed halą gołdapskiego tartaku (źródło: Gołdapianie po 1945 roku, red.: Germaniuk R., Słapik M., Słoma J., wyd.: Urząd Miejski w Gołdapi, Gołdap 2009, str. 90, poz. 3)

Niejasna jest – przynajmniej, jak na dzień dzisiejszy – historia kolejki wąskotorowej, położonej niegdyś na terenie miasta Gołdap, na północ od gołdapskiej, normalnotorowej stacji kolejowej, mniej więcej na terenie dzisiejszej bazy autobusowej PKS. Jej istnienie jest wykazane na mapie topograficznej 1:50 000, zatytułowanej 214.2 Gołdap, wydanej w 1978 roku, a przedstawiającej stan pokrycia gruntu z lat 1972-1973. Na jej temat niestety brak jest jakichkolwiek wzmianek w literaturze, a przepytywani mieszkańcy Gołdapi po części zaprzeczają jej istnieniu, a po części pamiętają jej istnienie, lecz niewiele więcej potrafią o niej powiedzieć.

W sierpniu 1997 roku, na wydawniczym rynku czasopism pojawił się bardzo, a bardzo interesujący miesięcznik krajoznawczo-turystyczny, w którym na ostatniej stronie wydrukowano mapę Polski, będącą załącznikiem do 19 (dziewiętnastu) artykułów o polskich kolejkach wąskotorowych, dostępnych dla turystów. Na tejże mapie znalazły się dwie, chyba niepowtarzalne perełki. Pierwsza z nich, to szlak kolejki wąskotorowej o tajemniczej trasie Warszawa – Sochaczew – Krośniewice – Izbica Kujawska, a druga perełka to również szlak kolejki wąskotorowej, o równie tajemniczej, jak i intrygującej trasie Gołdap – Żytkiejmy. Szkoda tylko, że takich szlaków, a przynajmniej tego drugiego, niestety nie było oraz – również niestety – nie ma.

Najbardziej intrygującym w tymże czasopiśmie jest to, iż autorami cyklu owych artykułów o polskich wąskotorówkach są między innymi ówcześni zarządzający kolejami wąskotorowymi, czy też dziennikarze, zawodowo zajmujący się tematyką kolejnictwa, a mianowicie Alicja G., Radosław G., Leszek K. oraz Marek M.

Na terenie regionu gołdapskiego – jak na razie – nie było oraz, również jak na razie, nie ma szerokotorowych szlaków kolejowych. Chociaż w tej materii były plany, opracowane w czerwcu 1939 roku przez dra Wiensa, budowy kolei szerokotorowej, o 3-metrowym prześwicie toru, której jeden ze szlaków miał biec z Berlina przez Krzyż oraz Malbork do Prus Wschodnich. Jedna z końcowych nitek tegoż szlaku miała przebiegać przez miasto Gołdap, lub jego bardzo bliskie okolice, oraz kończyć się w okolicach wsi Żytkiejmy.

Miasto Gołdap: 18.02.2010; widok z lotu ptaka od wschodniej strony na gołdapski tartak; w środku widoczne tory kolejki wąskotorowej, z lewej strony u góry widoczne miejsce po bramie w ogrodzeniu dla byłej bocznicy normalnotorowej, a na zewnątrz tartaku widoczny tor kolejowy szlaku z Botkun do Gołdapi (fot.: Remigiusz Karpiński)

Miasto Gołdap: 25.10.2010; teren gołdapskiego tartaku; na pierwszym planie widać tor kolejki wąsko-torowej (fot.: Konstantin A. Mamadjanov)