Szanowna Redakcjo

Szanowna Redakcjo. Za Waszym pośrednictwem pragnę przedstawić informacje dotyczące historii kościoła i parafii pod wezwaniem św. Leona i św. Bonifacego w Gołdapi.

Pocztówka z widokiem na kościół Leona i Bonifacego

Ksiądz Walenty Barczewski napisał: „Gołdap, opodal puszczy romintskiej 3 mile od kościoła i zamku cesarza Wilhelma II w Smolanach (Teerbude) nad polską granicą miał w całym powiecie licznych katolików, którzy atoli bez opieki, bez kościoła ginęli dla wiary i prześli po największrj części na protestantyzmtak jak katolicy w Węgoborku, Lecu itd. W powiecie gołdapskim jest 7 parafii ewangelickich, w których 1845–50 naliczono 202 rodzin katolickich, 105 pojedynaków i 445 dzieci. Gdzie się ci wszyscy podziali?’

W 1838 roku mieszkało w Gołdapi jedynie 18 katolików. W drugiej połowie XIX wieku, dzięki przemianom społecznopolitycznym, ich liczba zaczęła wzrastać.

Msze św. (katolickie) w Gołdapi były odprawiane okresowo od 1884 roku.

W 1891 roku społeczność katolicka zwróciła się za pośrednictwem sekretarza powiatu gołdapskiego Johannesa Stolpmanna do biskupa warmińskiego Andrzeja Thiela z prośbą o możliwość częstszego udziału w życiu sakramentalnym.

Pierwsza Msza św. dla ludności cywilnej została odprawiona 21 lutego 1892 roku. Jesienią wspomnianego roku ks. Schnarbacha mianowano kapelanem wojskowym, dlatego celebrował on po sześć razy Mszę św. dla miejscowej społeczności wiernych i dla żołnierzy.

W marcu 1892 roku wicedziekan dekanatu sambijskiego Johannes Szadowski nakłaniał sekretarza powiatowego Johannesa Stolpmanna, aby ten podjął starania zmierzające do utworzenia stacji misyjnej w Gołdapi poprzez nabycie odpowiedniej parceli pod dom parafialny, w którym urządzono by kaplicę. Wicedziekan sugerował kupno nieruchomości, na której znajdowała się ruina domu, w południowej części miasta, gdzie później wzniesiono plebanię. Oprócz tego zastanawiano się nad sąsiednią parcelą, na której stała stodoła. Wskazaną początkowo nieruchomość zakupił Stolpmann na własny rachunek w maju 1892

roku w czasie przymusowej licytacji dóbr dotychczasowego właściciela.

W 1893 roku dom zakupiły władze diecezji warmińskiej za 23 150 marek. Kiedy upadł plan urządzenia kaplicy w tym budynku, nabyto znajdującą się obok nieruchomość ze stodołą za 4000 marek, a jesienią 1893 roku – dodatkowo przylegające do niej ogrody za 2800 marek. Plac pod budowę przyszłej świątyni wraz z kosztami manipulacyjnymi opiewał na 7000 marek.

Ostatecznie Stolpmann zdecydował się wybudować kościół, ponieważ wzniesienie nowego obiektu sakralnego miało niewiele więcej kosztować niż przebudowa stodoły.

Plany budowlane kościoła wykonał mistrz murarski Jobsky z Gołdapi.

Długość świątyni łącznie z absydą miała wynosić 19 m, szerokość – 11 m, zaś wysokość do zwieńczenia krzyża na wieży – 27 m (ks. W. Guzewicz podaje, że długość kościoła obecnie wynosi okolo 27 m, szerokość – 14 m, wysokość do sklepienia – 17 m, zaś wysokość wieży – 25 m).

Prace przy budowie kościoła zaczęto realizować mimo braku odpowiedniej zgody administracji państwowej. Na skutek donosów władze prowincjonalne w Królewcu zażądały stosownych wyjaśnień od urzędników gołdapskich, jednak nie przerwano dalszych etapów inwestycji.

Katolicy gołdapscy gorliwie zbierali fundusze na budowę kościoła. Założyli w tym celu Towarzystwo Budowy Kościoła, dzięki któremu zgromadzono 1700 marek. Od władz diecezji otrzymano dalszych 13 000 marek. Ponadto zredagowano prośbę o wsparcie materialne, którą w formie listu podpisanego przez podpułkownika Stielera, sekretarza powiatowego Stolpmanna oraz nadzorcy drogowego Hintza, rozpowszechniano wśród katolickich mieszkańców historycznej Warmii.

Zbiórki finansowe ogłaszano nawet poza granicami diecezji warmińskiej.

Gołdapscy katolicy znaleźli również sprzymierzeńca w diecezjalnym komitecie obchodów jubileuszu 50-lecia święceń biskupich papieża Leona XIII. Komitet propagował ideę budowy kościoła w Gołdapi, który miał być poświęcony św. Leonowi, jako dar diecezji warmińskiej dla uczczenia Ojca Świętego. W sprawozdaniu misyjnym z 1896 roku podano, że na budowę kościoła otrzymano od miejscowej wspólnoty katolickiej 983 marki, ze Stowarzyszenia św. Bonifacego (zarówno ze struktur diecezjalnych, jak i pozadiece- zjalnych) oraz od władz diecezjalnych – 33 800 marek, a od pozostałych dobroczyńców – 19 417 marek.

O nieco innej kwocie poinformowano w 1902 roku na łamach „Pastoralblatt fur die Diozese Ermland” – za nieruchomość, budowę oraz wyposażenie zapłacono 50 050 marek.

Kiedy 4 grudnia 1893 roku biskup warmiński otrzymał zezwolenie od władz państwowych na wzniesienie obiektu sakralnego, kościół był już gotowy w stanie surowym, brakowało jednak funduszy na wykończenie i wyposażenie.

W tym czasie miejscowa wspólnota katolicka zabiegała o własnego duszpasterza, który zamieszkałby w Gołdapi. Pierwsza tego rodzaju prośba została wystosowana do biskupa warmińskiego w marcu 1892 roku. Ponownie przedstawiono oczekiwania mieszkańców Gołdapi w grudniu 1892 roku. Zobowiązano się przy tym do współfinansowania pensji duszpasterza w wysokości 240 marek rocznie. Władze diecezji odroczyły jednak sprawę do jesieni 1893 roku. Okazało się wówczas, że z powodu braku księży decyzja w kwestii nominowania duszpasterza w Gołdapi nie zostanie podjęta. Ponownie zabiegano o aprobatę na Wielkanoc 1894 roku. Trudnością okazała się gwarancja uposażenia duchownego, którego roczny dochód powinien był wynosić 1500 marek. Ostatecznie 16 sierpnia 1894 roku nominację na pierwszego kuratusa w Gołdapi otrzymał Eduard Lilienweis.

W niedzielę, 2 września 1894 roku, ks. Lilienweis celebrował pierwsze nabożeństwo (jeszcze w miejscowej szkole). W święto Narodzenia Maryi, 9 września 1894 roku, poświęcono świątynię i odprawiono w niej pierwszą Mszę św.

Gołdapska świątynia była kościołem neogotyckim, murowanym z czerwonej cegły na podmurówce z kamieni polnych, jednonawowym, usytuowanym na planie prostokąta z wielobocznie zamkniętym prezbiterium flankowanym i dwoma aneksami na planie kwadratu po stronie północnej. Wbudowana w fasadę południową kwadratowa wieża, przechodząca w sześcioboczną, została nakryta ostrosłupowym hełmem. W 1906 roku podano informację, że w kościele znajduje się ok. 150 miejsc siedzących i ok. 180 miejsc stojących.

Cztery narożne wieżyczki zostały w nieprawidłowy sposób skonstruowane, ponieważ przepuszczały wodę deszczową.

Dosyć szybko uporano się z urządzeniem i wystrojem świątyni. Cztery dzwony o wadze 620, 450, 290 i 115 kg odlano w zakładzie ludwisarskim Andreasa Hamma z Frankenthal. Kosztowały 3550 marek.

Witraże wykonał Muller z Quedlinburga za 1960 marek. W trzech oknach absydy zaprojektowano grupę Ukrzyżowania oraz przedstawienia św. Piotra i Pawła, a w pozostałych medaliony z wizerunkami innych apostołów. Budowę organów zlecono organmistrzowi Eduardowi Wittekowi z Elbląga, za co otrzymał wynagrodzenie o wartości 3450 marek.

Ołtarze oraz drewniane elementy wyposażenia wykonał Purger z Groden. Uiszczono za nie następujące należności: ołtarz główny – 1125 marek, ołtarze boczne – po 750 marek, ambona – 700 marek, konfesjonał – 275 marek, balustrada ołtarzowa – 165 marek oraz chrzcielnica – 150 marek.

Konsekracja świątyni ku czci św. Leona Wielkiego i św. Bonifacego, której przewodniczył biskup Andrzej Thiel, odbyła się 25 czerwca 1895 roku.

W 1897 roku wicedziekan dekanatu sambijskiego Bernard Blaschy w protokole powizytacyjnym odnotował, że uszkodzenia dachu gołdapskiej świątyni zostały bezpłatnie naprawione przez jej budowniczego.

Wcześniejsza budowa plebanii została dofinansowana przez Stowarzyszenie św. Bonifacego i Wojciecha we Fromborku w 1912 r. Z tego samego źródła otrzymano w 1915 r. zapomogę na ogrodzenie wokół kościoła.

W 1923 roku podano informację, że gołdapska placówka duszpasterska obejmuje 350 miejscowości.

W Gołdapi pracowali następujący duszpasterze, którzy pełnili funkcję kuratusa: Eduard Lilienweiss (od 1894 roku), Adalbert Hennig (od 1897 roku), Johannes Szotowski (od 1903 roku), Maximilian Tarnowski (od 1908 roku), Bruno Schwarz (od 1919 roku), Helmut Zint (od 1926 roku), Paul Hoppe (od 1934 roku) i Joseph Sauermann (od 1938 roku)41. Od 26 stycznia 1934 roku na obszarze gołdapskiej placówki duszpasterskiej oprócz kuratusa pracował również ksiądz z zachodniej części Niemiec – Heinrich Wennig.

Liczba katolików gołdapskich w 1873 roku wynosiła 7056. Na podstawie powszechnego spisu ludności w 1890 roku do placówki duszpasterskiej w Gołdapi należało 738 katolików (w tym 358 zamieszkałych w Gołdapi). W 1896 roku liczba katolickich dzieci w wieku szkolnym wynosiła 11 (w tym 9 w Gołdapi). W 1902 roku wiernych zamieszkujących obszar gołdapskiej placówki było 980 (w tym 613 w Gołdapi). W 1932 roku odnotowano 230 katolików gołdapskich i 720 mieszkających poza miastem będącym siedzibą gołdapskiej kuracji.

Rok przed wybuchem drugiej wojny światowej do gołdapskiej kuracji należało 650 katolików (w tym 260 w Gołdapi).

W 1926 roku niedzielne Msze św. celebrowano w Gołdapi o godzinie 9.30, w każdą trzecią niedzielę miesiąca – o 8.00, natomiast co 7-8 tygodni – o 8.30. Rok przed wybuchem drugiej wojny światowej Msze św. sprawowano w Gołdapi w okresie letnim o godzinie 6.45 i 9.30, natomiast zimowym – o 8.00 i 9.30.

W 1896 roku kuratus gołdapski otrzymywał rocznie 1527,10 marek. W 1902 roku duszpasterz zarabiał 1565 marek. W 1916 roku kuratus gołdapski pobierał roczne wynagrodzenie o wartości 150 marek za lekcje religii w miejscowej szkole ludowej. Katechezy nie przeprowadzano wówczas w gimnazjum i wyższej szkole dla dziewcząt. Na poczet rocznej pensji otrzymywał on ponadto 95 marek z tzw. nieobciążonych funduszy, 350 marek z fundacji mszalnych, 900 marek z innych funduszy parafialnych, 25 marek z iura stole [iura stolae („prawa stuły” – ofiary składane przez wiernych z racji ślubów, pogrzebów, zapowiedzi, chrztów i poświęceń)] i 800 marek z diecezjalnego komitetu Stowarzyszenia św. Bonifacego i Wojciecha we Fromborku.

Po drugiej wojnie światowej w Gołdapi osiedliła się ludność polska, a dominującym wyznaniem stał się katolicyzm. Wobec zwiększającej się liczby wiernych biskup warmiński dokonał w 1984 roku podziału parafii pod wezwaniem św. Leona i Bonifacego, wydzielając z niej nową – pod wezwaniem Najświętszej Maryi Panny Matki Kościoła.

Neogotycki kościół św. Leona w Gołdapi ma trzy drewniane ołtarze i ambonę z baldachimem o bogatej dekoracji rzeźbiarskiej. Okna prezbiterium oraz głównego korpusu przyozdabiają witraże (W czerwcu 2010 r. rozpoczęła się wymiana starych witraży na nowe). Okna w prezbiterium wykonano w XIX wieku i przedstawiają: środkowe – Pana Jezusa Ukrzyżowanego, boczne od strony wschodniej Matkę Boską Ostrobramską, a od strony zachodniej Matkę Boską Częstochowską. Kościół przed wojną posiadał jedyny polski napis znajdujący się na witrażu w środkowym oknie umieszczonym w prezbiterium od strony północnej. Napis umieszczony jest pod krzyżem i zawiera dwa słowa „SPEŁNIŁO SIĘ”.

Witraże

Po wojnie pierwszym proboszczem został ks. Józef Puciłowski (1946-1957), po nim funkcję tę pełnili księża: Jan Kąkol (1957-1964), Emilian Wójtach (1965-1975), Aleksander Smędzik (1975-1984). Aleksander Smędzik ks., ur. 21 IX 1930 w Małej Wsi koło Radomska. Absolwent Wyższego Seminarium Duchownego w Olsztynie, święcenia kapłańskie w 1956.

1956-1959 wikariusz parafii Dobrego Pasterza w Węgorzewie, 1959-1962 proboszcz parafii św. Józefa w Sarnowie (k. Nidzicy), 1962-1975 proboszcz parafii św. Wojciecha w Rydzewie (koło Giżycka), 10 XI 1975 – 25 VIII 1984 proboszcz i dziekan parafii św. Leona i św. Bonifacego w Gołdapi. Szczególnie zaangażowany w pracę z dziećmi i młodzieżą. Od początku pobytu w Gołdapi starał się o zgodę na odbudowę poewangelickiego kościoła w centrum miasta; latem 1979 nawiązał kontakt z Wiesławem Kęcikiem z KSS KOR i przekazał materiały dokumentujące starania o zgodę na odbudowę kościołów w dekanatach Gołdap i Olecko, dokumenty wykorzystano w audycji RWE; odtąd inwigilowany przez SB. 20 VI 1980 otrzymał zezwolenie na odbudowę świątyni (kościół NMP Matki Kościoła w Gołdapi; zakończenie prac w 1984).

Po 13 XII 1981 wygłaszał patriotyczne kazania podczas mszy. 9 I – 22 VII 1982, w okresie funkcjonowania Ośrodka Odosobnienia w Gołdapi, duszpasterz internowanych tam kobiet (coniedzielne msze św., pomoc w kontaktach z rodzinami, dostarczanie paczek i listów).

26 VIII 1984 – 2003 proboszcz i dziekan parafii NMP Matki Kościoła (od 1989 siedziby Sambijskiej Kapituły Kolegiackiej, od 1992 Sambijskiej Kapituły Konkatedralnej), 1990-1993 kapelan szpitala miejskiego w Gołdapi oraz 15. Gołdapskiego Pułku Przeciwlotniczego, od 1993 Prałat Honorowy Jego Świątobliwości, od 2003 na emeryturze. Odznaczony Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (2008). W wieku 81 lat zmarł 7 lipca 2012 roku w hospicjum w Gołdapi. Trumna z ciałem zmarłego kapłana została złożona na cmentarzu komunalnym w Gołdapi (w kwaterze dla księży)].

Widok kościoła z wieży ciśnień
Od roku 1984 do 2009 parafią św. Leona administrował ks. Mieczysław Kozik.

Ksiądz Kozik zmarł w piątek, 9 stycznia 2009 r. w augustowskim szpitalu. Miał 69 lat.

Ks. Mieczysław pochodził z Lubelszczyzny, ale seminarium duchowne ukończył w Olsztynie, razem z wychowankiem gołdapskiego liceum, nieżyjącym już ks. Józefem Kowalewskim. Pracę duszpasterską rozpoczął w Gołdapi, jako wikariusz w parafii św. Leona i Bonifacego (1965-70), potem przez pięć lat był wikariuszem w Piszu, od roku 1975 – proboszczem w Grabowie, następnie krótko w Drygałach, by 15 września 1984 roku wrócić do Gołdapi na probostwo parafii św. Leona i Bonifacego. Tutaj, więc zaczął i tu skończył swą posługę kapłańską, proboszczem będąc prawie ćwierć wieku. Był też kapelanem straży pożarnej. Trumna z ciałem zmarłego kapłana została złożona na cmentarzu komunalnym w Gołdapi (w kwaterze dla księży).

Obecnie proboszczem parafii jest ks. Kanonik Czesław Król (od 2009 roku) .
Wykorzystano następujące źródła:

Ks. Walenty Barczewski, Nowe kościoły katolickie na Mazurach, Olsztyn 1926

Ks. Marek Jodkowski, Dzieje Katolickiej Placówki Duszpasterskiej W Gołdapi W XIX i Pierwszej Połowie XX Wieku, Studia Ełckie, 15 (2013) Nr 3

W. Guzewicz, Dziedzictwo wiary. Parafie i kościoły dekanatu gołdapskiego pw. Najświętszej Maryi Panny Matki Kościoła, Ełk 2011

Die katholische Kirche in Goldap (Schluss), „Pastoralblatt für die Diözese Ermland”, 1902 nr 6.
Z poważaniem Jan Modzalewski