Z Rosjanami o udziale społeczeństwa w ochronie środowiska

W połowie kwietnia w Gołdapi odbyło się – zorganizowane przez Fundację Puszczy Rominckiej, Park Krajobrazowy Puszczy Rominckiej i Wisztynieckie Ekologiczno-Historyczne Muzeum (organizacja rosyjska) – seminarium poświęcone dostępowi społeczeństwa do informacji o środowisku oraz uczestnictwu społeczeństwa w ochronie środowiska.

Program seminarium wychodził naprzeciw oczekiwaniom strony rosyjskiej, opracowany został wspólnie przez wszystkich partnerów projektu. Jego trafność potwierdziło zainteresowanie, jakie seminarium wzbudziło w obwodzie kaliningradzkim. Goście dopisali: przybyli przedstawiciele 8 pozarządowych organizacji ekologicznych, samorządowcy (w tym merowie miast), przedstawiciele Ekologicznej Służby Kontroli i Nadzoru, pracownicy zakładów zajmujących się gospodarką śmieciową, naukowcy, dziennikarze – łącznie 30 osób.

Kwestia dostępu społeczeństwa do informacji o środowisku oraz udziału społeczeństwa w ochronie środowiska budzi na całym świecie wiele kontrowersji. Polska ma tu bogate doświadczenia, które warto prezentować – także na arenie międzynarodowej. Nasze prawodawstwo, jak np. Ustawę z dnia 3 października 2008 roku o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko, można uznać za wiodące w Europie. Jednocześnie w całym kraju pojawia się wiele konfliktów dotyczących tej właśnie tematyki. Sztandarowym przykładem jest tu projekt budowy obwodnicy Augustowa poprzez dolinę Rospudy, który wzbudził wiele emocji, a w przeciwstawne działania zaangażowała się znaczna część polskiego społeczeństwa. Podobny wymiar mają aktualne kontrowersje dotyczące budowy elektrowni wiatrowych, ścierają się – także na terenie powiatu gołdapskiego – wizje ich zwolenników i przeciwników. Co ciekawe nie można mówić tu o konflikcie na linii władza – społeczeństwo. „Wiatraki” skonfliktowały między sobą tak samorządowców, jak i prostych mieszkańców.

Powyższa problematyka jest bardzo „na czasie” w Federacji Rosyjskiej. W tamtejszej tradycji nie ma społeczeństwa obywatelskiego, choć jak grzyby po deszczu – mimo coraz silniejszych obostrzeń prawnych – powstają nowe organizacje pozarządowe. Próbują one uczestniczyć aktywnie w życiu społeczności, wpływać na kierunki lokalnego rozwoju. Często napotykają przy tym problemy, wynikające zarówno z oporu urzędników, jak też i ze swojego braku doświadczenia. Co ciekawe, przyczyną urzędniczego oporu bardzo często nie jest zła wola. Także i tutaj swoje piętno odciska nieznajomość prawa, które w zakresie dostępu społeczeństwa do informacji bardzo zliberalizowało się w ostatnich latach.

W czasie gołdapskiego seminarium gościom z obwodu kaliningradzkiego przedstawiono system udziału społeczeństwa w ochronie środowiska jaki funkcjonuje w Polsce. Przyjęto przy tym założenie, że seminarium nie będzie polegało na bezkrytycznym zachwalaniu polskich rozwiązań. Pokazano faktyczną sytuację, z blaskami i cieniami, z przykładami, którymi możemy się chwalić i z takimi, o których wygodniej byłoby zapomnieć. Prezentacje wzbudziły wiele emocji i – co szczególnie istotne – wywołały bardzo żywą dyskusję wśród rosyjskiej delegacji. Okazało się, że goście z Rosji mają bardzo mało okazji, by spotykać się u siebie w gronie obejmującym przedstawicieli tak różnorodnych podmiotów. W czasie seminarium mogli wreszcie porozmawiać bez presji czasowej, wymienić poglądy, a także i wyrazić swoje żale oraz oczekiwania. Dyskusja była początkowo bardzo burzliwa, polscy moderatorzy musieli studzić nastroje. Gdy jednak w kolejnych dniach seminarium goście lepiej się poznali, rozmowy stały się mniej agresywne, a zdecydowanie bardziej merytoryczne i twórcze.

Program seminarium wzbogaciły 3 wyjazdy studyjne. W Gołdapi wiceburmistrz Jacek Morzy wraz z Beatą Kołakowską – architektem miejskim – zaprezentowali gościom strefę sanatoryjną z nie zakończoną jeszcze pijalnią wód i tężnią. Właściciele hotelu i SPA „Ventus” – państwo Dorota i Sławomir Gołubowiczowie – zaprosili uczestników seminarium do swego obiektu, opowiedzieli jak powstał pomysł na inwestycję i jak przebiegła jej realizacja. Pokazali także ofertę hotelu i SPA. Rosjanie byli pod dużym wrażeniem gołdapskiej strefy uzdrowiskowej. Podobało im się, że samorząd gołdapski tworzy osnowę, bazę, dzięki której wokół mogą z sukcesem rozwijać się prywatne inicjatywy. Celem kolejnego wyjazdu studyjnego było Przedsiębiorstwo Gospodarki Odpadami „EKO-MAZURY” w Siedliskach k. Ełku. Zapoznanie się z nowoczesnymi technologiami utylizacji odpadów w czasie zwiedzania zakładu było dla wszystkich bardzo interesując, z punktu widzenia podstawowej tematyki seminarium istotniejsze były jednak kwestie, jakie omówili przedstawiciele właściciela zakładu – Związku Międzygminnego „Gospodarka Komunalna”. Panowie Jerzy Czepułkowski – Przewodniczący Zarządu Związku, Ryszard Zieliński – Wójt Gminy Dubeninki i Przewodniczący Komisji Rewizyjnej Związku oraz Edward Palczewski – Prezes Przedsiębiorstwa „EKO-MAZURY” opowiedzieli o uwarunkowaniach społeczno-prawnych i historii powstania Związku i Przedsiębiorstwa, obecnych działaniach i planach na przyszłość. Gości z Rosji interesowały i dziwiły zapisy w przepisach pozwalające gminom na realizację wspólnych przedsięwzięć – w tym inwestycji takich jak Przedsiębiorstwo Gospodarki Odpadami. Nie zabrakło też rozmów technicznych o gospodarce śmieciowej, porównywano problemy w Polsce i Rosji, także ceny odbioru śmieci. Ostatni wyjazd studyjny – do Wigierskiego Parku Narodowego – miał na celu przedstawienie gościom z Rosji systemu konsultacji społecznych na przykładzie opracowywanego właśnie Planu Ochrony Wigierskiego Parku Narodowego. Wicedyrektor Parku p. Zbigniew Bogusławski oraz Kierownik Działu Ochrony Przyrody p. Jarosław Borejszo opowiedzieli o współpracy z lokalną społecznością – samorządami, organizacjami pozarządowymi i mieszkańcami parku. Goście zwiedzili Muzeum Wigier oraz Pokamedulski Klasztor.

Seminarium trwało aż cztery dni, wielu z uczestników miało poważny problem, aby na tak długo opuścić miejsce pracy. Jednak przy pożegnaniu wszyscy zgodnie podkreślali, że warto było przyjechać do Polski. Organizatorów szczególnie ucieszyło, że w czasie seminarium pojawiły się konkretne pomysły na realizację kilku projektów. Co ciekawe nie wszystkie dotyczą współpracy transgranicznej. Przedstawiciele rosyjskich podmiotów uczestniczących w seminarium nawiązali kontakty i wyrazili chęć wspólnych działań. Warto dodać, że organizatorzy seminarium przygotowują publikację książkową w rosyjskiej wersji językowej, która pełnić będzie funkcję poradnika – zarówno dla działaczy społecznych, jak i urzędników. Przystępnym językiem – w formie pytań i odpowiedzi – zostaną w niej opisane uwarunkowania prawne dotyczące dostępu społeczeństwa do informacji o środowisku. Książka rozprowadzona będzie wśród organizacji pozarządowych i urzędów obwodu kaliningradzkiego.

Seminarium sfinansowano ze środków programu Polsko-Amerykańskiej Fundacji Wolności „Przemiany w regionie” RITA realizowanego przez Fundację „Edukacja dla Demokracji”, a także z dotacji Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Olsztynie oraz Województwa Warmińsko-Mazurskiego.