KARTACZEWO 2024 – to już 25 lat kultywowania tradycji kartaczowej i promowania Gołdapi poprzez tę potrawę. Zaczęło się 6 sierpnia 1999 r. podczas Mazurskiego Lata Kabaretowego samozwańczym powołaniem w Gołdapi Światowego Centrum Smakoszy Kartaczy z Wielkim Mistrzem Tradycji Kartaczowej w osobie Jarosława Słomy.
Obok niego Matką przedsięwzięcia była znana satyryczka Maria Czubaszek, na tę okoliczność przemianowana na Kartaczek. Na konferencji prasowej ujawniono też wówczas Wielką Tajemnicę Tworzenia Kartaczy – przepis na najlepsze kartacze autorstwa Mirosława Słapika. Inauguracji towarzyszyły I Mistrzostwa Świata w Jedzeniu Kartaczy i konkurs literacki na utwór związany z kartaczami – zwycięzcą został autor frywolnej fraszki…
Pierwszy mistrz świata otrzymał obok tytułu worek kartofli i maszynkę do obierania ziemniaków oraz Kartacza Giganta o wadze 4,5 kg. Centrum miało swoją siedzibę w Zajeździe Centrum Sportowo-Rekreacyjnego „Piękna Góra”. W Centrum po zjedzeniu potrawy można było otrzymać Certyfikat Smakosza Kartaczy.
Gołdapska tradycja kartaczowa nawiązywała do osoby filozofa Immanuela Kanta – prekursora idei Zjednoczonej Europy, króla filozofów Unii Europejskiej. Najdłuższą podróż swego życia królewiecki samotnik odbył właśnie do Gołdapi, jak głosi gołdapska legenda, aby poznać smak słynnych gołdapskich kartaczy. Miał je wspominać jeszcze po latach na łożu śmierci. Stąd też w Gołdapi pamięć o filozofie kultywowana jest także poprzez przepis na Kartacze Immanuela Kanta.
22 lipca 2001 roku premier Jerzy Buzek po ogłoszeniu powstania powiatu gołdapskiego (wywalczonego przez burmistrza Marka Mirosa) degustował kartacze i pozostawił wpis w Wielkiej Księdze Światowego Centrum Smakoszy Kartaczy: „Kartacze z Gołdapi i kluski śląskie – najlepsze Dania Kuchni Polskie. Gratuluję. JB”.
Gołdapska impreza kartaczowa ewoluowała od kabaretowej ku festynowi i od kilkunastu lat jako Regionalny Festiwal Pogranicza „KARTACZEWO” jest jedną z regionalnych promocyjnych imprez kulinarnych Warmii i Mazur organizowaną przez gołdapski samorząd, a wspieraną przez samorząd województwa.
Początki promocji kartaczy w Gołdapi przed laty to także zasługa załogi CSR „Piękna Góra” w tym Piotra Ranta i Mirosława Białosowskiego a także Mirosława Słapika, kierującego wówczas Centrum Promocji Regionu Gołdap. Przekształcenie w Kartaczewo to dzieło Wioletty Anuszkiewicz oraz Zbigniewa Mieruńskiego i pracowników, kierowanego przez niego, Domu Kultury. Oni też wpadli na pomysł przeniesienia „Kartaczewa” do miasta co uczyniła po raz pierwszy Fundacja Rozwoju Regionu Gołdap.
Kartaczewo w 2008 roku po „wejściu” do miasta na zdjęciach (autorstwa J.J. Jasińskiego) widzimy, że każdy podmiot ma swoje przepisy na kartacze. Każda propozycja jest inna i na tym polega urok tego dania. Istotne też jest to, że w skład jury powołano wtedy również osoby spoza Gołdapi (niekoniecznie radnych i polityków), które zajmowały się kuchnią regionalną. W ocenie uczestniczyli przedstawiciele gołdapskiej gastronomii i agroturystyki. (M.S.)
***
Gołdap trwale już kojarzona jest ze świetnymi kartaczami jako stolica ich smakoszy i miejsce, gdzie po kartacze sięga się nie tylko od święta. Potrawa ta praktycznie codziennie serwowana jest w gołdapskich lokalach gastronomicznych. Jest lubiana i przez mieszkańców, jak też turystów i kuracjuszy uzdrowiska Gołdap – Mazurski Zdrój. Bo po prostu w Gołdapi i okolicach kartacze są najsmaczniejsze.
Regionalny Festiwal Pogranicza KARTACZEWO corocznie potwierdza, że uzdrowiskowa Gołdap jest stolicą kartaczy – tej ponadnarodowej potrawy ludów ziemniaczanych i mekką jej smakoszy. Tłumy ludzi, kilkanaście tysięcy sprzedanych kartaczy…
Kartacze to potrawa znana na pograniczu – Litwini zwą ją dzidźkukuliai, także cepelinami. Niemcy zwali ja Keilchen. Litewskie cepeliny nawiązują nazwą i kształtem do sterowców grafa Zeppelina. Polskie kartacze, zwłaszcza te klasyczne, owalne, nazwą przypominają o kartaczownicy, dziale strzelającym siekańcami lub kartaczami-kulami napełnionymi drobnymi odłamkami.
Cel marketingowy i promocyjny został osiągnięty – Gołdap stała się niekwestionowaną stolicą smakoszy kartaczy.
Dla pełnego obrazu symboli kulinarnych powiatu gołdapskiego warto przypomnieć:
– gmina Banie Mazurskie to ukraińskie pierogi ruskie (nazwa od Rusi Kijowskiej, a nie od Moskali); także kartacze, ale też kultowe tradycyjne lody z recepturą niezmienną od 1970 r.
– gmina Dubeninki to tradycyjny mazurski sękacz (Baumkuchen), a Żytkiejmy to polska stolica sękacza z dorocznym festynem ŚWIĘTO SĘKACZA.
W tym roku 15 sierpnia planowane jest odsłonięcie w Żytkiejmach pomnika SĘKACZA. Będzie promować miejscowość i gminę a także stanowić atrakcyjny punkt dla turystów, w tym rowerzystów na trasie Green Velo, do fotograficznego uwiecznienia pobytu. Gratuluję władzom gminy! Mam osobistą satysfakcję, gdyż byłem wśród osób inicjujących ten pomysł.
Rok 2024 to jubileusz 25-lecia Kartaczewa, kulinarnej promocji Gołdapi, ale też 300-lecie urodzin Immauela Kanta. Zatem w tym roku w Gołdapi niech królują kartacze Immanuela Kanta!
Jarosław Słoma
P.S.
Jarosław Słoma wymienił co prawda mnie jako autora przepisu na najlepsze kartacze, ale oczywiście tworząc przepis Ameryki nie odkryłem – po prostu wzorowałem się na przepisach sprawdzonych, m.in. żmudzkim i domowym W moim domu robiło się wyłącznie kartacze kuliste, jak… kartacze. I ten przepis to zawiera, choć wcale nie na zasadzie rygoru. Główne cechy farszu mięsnego to mięso przemielone przez grube oczka, bez dodatku bułki tartej (np. wieprzowa łopatka z dodatkiem podgardla). Podstawowe przyprawy to majeranek, sól, pieprz i cebula. Do farszu mięsnego wbijam jedno jajko. „Obudowa” ziemniaczana jest bez dodatku mąki ziemniaczanej.
Na szczęście każda rodzina (czy zakład gastronomiczny), gdzie gotuje się, przynajmniej od czasu do czasu kartacze, robi to według swoich recept, tworząc tym samym swój niepowtarzalny klimat.
Nie ma, i dobrze, żelaznego przepisu na wykonywanie tego dania. Rzecz jasna, ważne jest, by wśród przypraw był majeranek. Natomiast jedni wolą spożywać kartacze okraszone skwareczkami, inni w kartaczowym rosole. I na tym m.in. polega niepowtarzalność tych dań.
M.S.
