„Komunikaty Mazursko-Warmińskie” to od lat godne polecenia źródło wiedzy historycznej, dotyczącej regionu. Numer specjalny z ubiegłego roku poświęcony został dorobkowi naukowemu prof. Grzegorza Białuńskiego. Naukowiec odszedł przedwcześnie w 2018 roku. W kilku swoich pracach nawiązuje do ziemi gołdapskiej. Przykładem może być szkic o geograficznych nazwach odprzezwiskowych.
Nazwy odprzezwiskowe (inaczej obraźliwe-humorystyczne), nie zawsze łatwo poddają się analizie toponomastycznej i do takich, które najprawdopodobniej mają podobne pochodzenie historyk zalicza: Bździele, Dupki (pow. Piski), Oszczywilki, Pierdzielewo, Pistki, Zasraje.
Sugeruje natomiast, że odprzezwiskowe pochodzenie można wykluczyć w wypadku wsi: Dopki, Jodupie Wielkie, Małe i Średnie, Kurwia, Kurwik, Pupy i pochodne, Szczybały Giżyckie i Orłowskie, Usranki i Zakałcze.
Pozwoliliśmy sobie na zacytowanie opisów miejscowości znajdujących się (lub które znajdowały się) w obecnego powiatu gołdapskiego. Są to: Dupki, Jodupie Wielkie i Zakałcze Wielkie.
DUPKI, Dubken pow. Gołdap – wieś przestała istnieć w wyniku zarazy w 1572 r., niedługo wcześniej założył ją lokator z Kleszczewa ze starostwa oleckiego Maciej Sapalla (Matzey Sapalli). Dotychczas przyjmowano na ogół litewskie pochodzenie Sapalli, jednak przybył on z obszaru zasiedlanego w znacznej mierze przez Polaków, a nadto można wskazać podobne polskie nazwy osobowe14. Nazwa osady wyprowadzana jest natomiast od prasłowiańskiego *dupa w pierwotnym znaczeniu ‘wydrążenie, wgłębienie’ przy pokrewnym litewskim dauba ‘parów, wąwóz, kotlina’ i staropruskim padaubis ‘dolina’, oznaczałaby ‘wieś położoną w wąwozie, w obniżeniu terenu pagórkowatego, w kotlinie’. Nie znając dokładnego położenia tej wsi, trudno orzec o słuszności tej etymologii. Nie można więc wykluczyć nazwy odprzezwiskowej, tym bardziej że osadnicy pochodzili z obszaru polskiej kolonizacji.
JODUPIE WIELKIE, Gross Joduppe pow. Gołdap (Czarnowo Wielkie). Nazwa pochodzenia litewskiego od lit. júodás, juodá, júoda ‘czarny’ i lit. úpe ‘rzeka’, czyli ‘wieś nad rzeką Czarną’, co potwierdza również położenie na obszarze litewskiej kolonizacji (koniec XVIII w. jako Gr. Joduppe). Po wojnie nazwę spolszczono. Podobną etymologię mają Jodupie Średnie (Mittel Joduppe) i Małe (Klein Joduppe), wszystkie położone nad tą samą rzeczką.
ZAKAŁCZE WIELKIE, Sakautschen pow. Gołdap – nazwa ta tylko pozornie jest obraźliwa, etymologia tej nazwy wyprowadzona została od staropolskiej konstrukcji za kalem czyli ‘za błotem’, byłaby to więc nazwa pokrewna innej polskiej nazwie ‘Za błocie’. Taka etymologia odpowiadałaby położeniu wsi za błotnistym brzegiem rzeki Gołdapi. Jednak istnieje inne wytłumaczenie pochodzenia tej nazwy, mianowicie od imienia osobowego litewskiego Sakautis. Słabością tej interpretacji jest fakt, że nie możemy potwierdzić obecności tego imienia we wsi, choć występuje w czynszach sąsiedniego starostwa w Wystruci. Forma Zakalcze i Sakautschen byłaby wtenczas odpowiednio wersją spolonizowaną i zgermanizowaną tejże nazwy. Bardziej prawdopodobna zdaje się być mimo wszystko pierwsza propozycja, bowiem wśród mieszkańców w 1540 r. przeważają polskie nazwy osobowe (Matzyhe, Jorge Matzihen Bennder, Peter Metzihen Bennder, Nicoale, Nicolaen Bender, Peter Nicolaen Bennder, Hans Schreiber, Martzin, Bogedann, Mychel Bogdanen Bender, Jhon Mystin, Jorge Mustinen Bender, Brosie ein Bender), a również ówczesny zapis nazwy Zakauschen odpowiada tej propozycji.
